آینده پژوهی تعلیم و تربیت در فضای مجازی

به گزارش روابط عمومی اتحادیه انجمن های اسلامی دانش آموزان، بیست و دومین جلسه اندیشه ورز فکرانه با حضور امیر خوراکیان معاون فرهنگی, اجتماعی و امور محتوایی مرکز ملی فضای مجازی روز یکشنبه ششم بهمن در دفتر مرکزی اتحادیه انجمن های اسلامی دانش آموزان برگزار شد.

سرفصل های این جلسه به صورت کامل در متن زیر خلاصه شده است :

مباحث مقدماتی:

ویژگی­های دوره ما:

• تغییرات گسترده و زیاد
• سرعت زیاد تحولات که فرصت تنظیم روابط را از ما می گیرد.

دو نگاه به فضای مجازی:

• نگاه ابزاری: انتشارات در گذشته در کتاب بوده، الان در فضای مجازی هم هست. رسانه قبلا روزنامه بوده، الان در فضای مجازی هم هست.
• تحولات فضای مجازی و ویژگی­های آن، ماهیت بعضی از موضوعات را تغییر داده است. تحولات جدی­تر، عمیق­تر و گسترده تری در عرصه های گوناگون ایجاد شده است که آن را با گذشته خودش متفاوت می­کند. این تفییر و تحول در آینده نزدیک بسیار پیچیده­تر و گسترده­تر خواهد شد. روبدادهایی مثل اینترنت اشیاء و 5g کار را سخت تر خواهد کرد.

بحث امروز از دو نگاه قابل تامل و پیگیری است:

• خود اتحادیه: تفییر و تحول فضای مجازی چه تاثیری در رویکردهای اتحادیه به عنوان یک تشکل دانش­آموزی خواهد داشت؟
• مسئله تحولات در نظام رسمی آموزش و پرورش: اتحادیه در این زمینه چه گفتمانی دارد و چه مطالبه­ای دارد؟

مطلب نخست: ویژگی­های فضای مجازی

تحولاتی که فضای مجازی در پی دارد، ناشی از این ویژگی­ها است:

• شبکه­ای بودن فضای مجازی:(نت ورک)
• هوشمندی
• خدماتی شدن این فضا: هر خدمتی در این فضا قابل دستیابی است. قبلا چنین تجمیع خدماتی را یکجا نداشتیم.
• دیدگاه 360 درجه در فضای مجازی: تمام کنش­های کاربر را در خودش حفظ می­کند و هر چیزی در فضای مجازی ثبت می­شود و چیزی در فضای مجازی از بین نمی­رود. این مسئله، یک شناخت کاملی را از ما(سلایق، فکر، رفتار و...) در این واکنش­های مجازی ما ثبت می­شود.
• زمان­مند بودن این فضا
• مکان­مند بودن فضای مجازی
• تعاملی بودن این فضا
• در فضای مجازی با کلان داده­ها مواجهیم که سرمایه بزرگی در مسائل اقتصادی، اجتماعی و سیاسی است. استفاده از هوش مصنوعی و.. به این کلان داده ها اضافه می­شود و ظرفیت های جدیدی را ایجاد می­کند.
• برخطی دائم: در مطالعه­ای در چند سال گذشته آمده بود که  17 درصد مردم آمریکا گوشی خودشان را به رخت خواب می­برند. در آینده ارتباط جای خودش را به اتصال خواهد داد.
• فشردگی زمانی: 7 روز هفته در 24 ساعت، این ارتباط برقرار است.
• فشردگی مکانی: همه جایی. در همه جا این امکان وجود دارد.
• دانش­پایه بودن فضای مجازی
• افزایش سرعت در این فضا
• تحرک شدید
• همگرایی فناوری­ها: یکی از بزرگ­ترین ویژگی­ها است. هم خودش فناوری است و هم جمیع فناوری­ها را در خودش جمع کرد. مثلا فضای مجازی ، فناوری کوانتوم(تحول پردازشی) را به خدمت گرفته است. در آینده توان پردازش 2 به توان 62 افزایش پیدا خواهد کرد. یا فناوری نانو را به خدمت گرفته است و تجهیزات ریزتر از این خواهند شد. یا فناوری زیستی را به خدمت گرفته است و بین اجزای فضای مجازی را با بدن انسان برقرار می­کند و تجهیزات به جای اینکه در خارج بدن انسان باشد به بدن انسان منتقل می­شود. یا فناوری شناختی(بازسازی مدل تفهم) به خدمت فضای مجازی خواهد آمد.
• همگرایی ابزارها
• تولد پلت فرم ها و سکوها: خدمات گوناگون و موضوعات و سرویس­های مختلف در یک سکو تجمیع می­شوند. مثلا یک پیام رسان، شبکه اجتماعی هست، کار اقتصادی و اجتماعی انجام می­دهد، مسیریاب و نفشه هست و... .
• فضای بمباران اطلاعات است
• فضای مجازی الان فضای ارتباطات انسان است و 7میلیارد کاربر به اینترنت وصل است. در آینده با آمدن اینترنت اشیاء این عدد به 50 میلیارد می­رسد. فضای مجازی زیست بودم انسان و اشیاء خواهد شد و ما با اشیاء نیز ارتباط خواهیم داشت.
• خودکار شدن و اتوماتیک شدن بسیاری از کارها

تغییر و تحولات فضای مجازی چه تاثیری در دانش­آموز خواهد داشت؟

دانش­آموز بعلاوه فضای مجازی با دانش­آموز منهای فضای مجازی متفاوت است. آیا این تفاوت را در برنامه­ریزی­ها لحاظ کرده­ایم؟ این تفییر و تحولات عبارتند از:

• استفاده افراطی از اینترنت. زندگی، خرید، ارتباطات، بازی، سرگرمی و... همه در فضای مجازی است. استفاده معمولی، استفاده افراطی بیمارگونه و استفاده اعتیادگونه باعث مشکلات مختلف در رشد فکری، بدنی و ذهنی آنها می­شود.
• خواب و عملکرد تحصیلی: خواب در رشد انسان و بهداشت روانی و جسمی انسان یک مساله بسیار مهم است. خواب در نسل فعلی، شدیدا دچار مشکل و نقص و به هم رریختگی شده وب ازیابی جسمی را با رکود و خطر درگیر کرده و تمرکز و تحصیل را به هم ریخته و لذا مدل مطالعه تغییر یافته است. این نسل از مدل مطالعه از ابتدا تا انتها به مدل مطالعه نکات مهم تغییر کرده است.
• دائقه تصویری: این ذائقه حال و حوصله متن خوانی را از بین برده است. حدود 67 درصد محتوای فضای مجازی تصویر است.
• کاهش ارتباطات واقعی: ارتباطاتی که با زبان بدن رقم می­خورد و نقش مهمی در عواطف و احساسات داشت، دچار ضربه شده است. فضای مجازی ما را به آدمهای دور نزدیک کرده است اما از آدمهای نزدیک دور کرده است. نقش آدمهای نزدیک تر(والدین و فامیل و...) در تربیت بیشتر است.
• شکاف نسلی: مهارت والدین و مربی و معلم نسبت به دانش­آموز کمتر است.(شکاف فناورانه). این شکاف­ها به بحران هویت می­انجامد.
• فضای مجازی و مسئله جنسی: ورود غیرمنطقی و زودتر از موعد باعث اختلالات می­شود. نگاه کردن به صورت ویژه در ترشح غدد و بلوغ زودترس موثر است.
• خشونت و پرخاشگری از خشونت کلامی تا زورگیری اینترنتی: یک مسئله بسیار مهم در نسل فعلی است.
• سبک زندگی
• پدیده­های خاص مثل مسئله خودکشی. رشد خودکشی در دنیا کنترل شده بود اما با گسترش فضای مجازی باز آمار رو به رشد گرفته است. شاید این مسئله کم است اما بسیار مهم است و عواقب زیادی در جامعه دارد.

تغییر و تحولات فضای مجازی چه تاثیری در آموزش خواهد داشت؟

ارزش بازار آموزشی در جهان در سال 2017 معادل 152 میلیون دلار است. در سال 2025 به 342میلیون دلار خواهد رسید. در سال 2018 که حدود 152 میلیارد دلار (یا 190 میلیارد دلار بنا بر یک گزارش دیگر) بوده است، یک و نیم برابر بودجه کشور در سال 97 می­باشد. هر پنج شرکت برتر اقتصادی دنیا، شرکت­های فعال در فضای مجازی است. این پنچ شرکت بزرگ مثل گوگل، اپل، آمازون، مایکروسافت و... سرمایه­گذاری های ویژه­ای برای آموش انجام داده­اند تا آموزش کشورهای مختلف را تسخیر کنند. در 2018 فقط 20 میلیون دانشجوی جدید در قالب استاندارد آموزش موک ثبت نام کرده­اند.

1. پلت­ فرم­های بزرگ

ورود شرکت­ها و پلت فرم های آموزشی باعث خواهد شد همه عوامل اصلی نظام تعلیم و تربیت مثل معلم و مربی تحت تاثیر قرار خواهد گرفت. بهترین معلم های دنیا در قالب محصولات آموزشی مدرن و جذاب تدریس خواهند کرد. بعضی ها می­گویند معلم ها به اپراتورهای داشبورد آموزش تبدیل خواهند شد. محتوای آموزشی در این پلت فرم­ها تعریف خواهد شد و ساختارهای رسمی و کتب واحد به حاشیه می­رود. نظام آموزش و پرورش تحت تاثیر قرار خواهد گرفت. با هوش مصنوعی و اسکن 360 درجه انسان برای هر کسی مطابق با سلایق و استاندارهای هر فرد نظام آموزشی طراحی خواهد شد. روش یادگیری به کلاس و معلم و امتحان و بحث یک طرفه منحصر نخواهد شد. نظام ارزشیابی دستخوش تغییر خواهد شد. پلت فرم ها مدرکی خواهند داد که در همه کشورهای دنیا معتبر است. محیط آموزشی و مدرسه دستخوش تغییر می­شود. آموزش در هر چا، هر زمان و به هر صورتی که مخاطب بخواهد تعریف خواهد شد.

2. تربیت در فضای مجازی

اینجاست که مفاهیم مهمی مثل مواد آموزشی، استقلال حاکمیت، منابع انسانی و... همه تحت تاثیر قرار خواهد گرفت. الان تربیت را ذیل نظام تعلیم و تربیت تعریف می­کنید. در آینده در ذیل آن نظام آموزشی، تربیت هم اتفاق خواهد افتاد و با نسلی روبرو خواهید شد که کمترین نقش را در تربیت او خواهید داشت. نبات، فرادرس و... الان پلت فرمهای داخلی هستند که کاربر قابل توجهی دارند.

3. بازی­های رایانه­ای

در زمینه بازی­های رایانه­ای دو تحول داریم:

• تحول کمی: 28 میلیون بازیکن داریم که خیلی از اینها دانش­آموز هستند. متوسط سن ایشان 21 سال بوده که در دو سال اخیر به 19 سال رسیده است. میانگین از 72 دقیقه در روز به 90 دقیقه رسیده است. بازی ها از فضای کامپیوتر به فضای گوشی منتقل شده است. 88 درصد بازیها، بازی های موبایلی هستند، 25 درصد رایانه ای و 18 درصد کنسولی هستند
• تحول کیفی: بازیهای جدی مطرح شده اند که گرچه بازی است اما کاملا چدی است و آمزوشهای مهم در قالب بازی طراحی شده است. از آموزش یک عمل جراحی تا خلبانی باعث تحولات عمیقی در آموزش شده است. مسئله بعدی بازی­واری(گیمیفیکیشن) که در دل بازی، آموزش اتفاق می­افتد. سناریوی بازی به گونه­ای است که شما را تحت یک آموزش هدفمند قرار می­دهد و حتی شما را سوق می­دهد خارج از بازی یک سری کارها را انجام دهید.

4. شخصی ­سازی آموزش:

یکی از تحولات آینده، شخصی­سازی است. سعنی هر کسی نیازها و خدمات خودش را در فضای مجازی بسازد. نظام آموزشی برای شما متناسب با فرد شما طراحی می­شود.

5. نقش جریان داده­ها:

جریان داده­ها و اینکه همه اطلاعات در این حوزه ثبت می­شود و سرمایه­های انسانی ما در اختیار پلت فرم­های خارجی قرار می­گیرد. مسئله حریم خصوصی و ... بحث مفصلی است.

6. کالایی سازی خدمات آموزشی:

مبنای غرب، اقتصاد است و خدمت در قبال پول است. این، در حوزه آموزش تاثیرگذار است. مثلا بخاطر پولی که بچه ها در بازی­های رایانه­ای از کشور خارج می­کنند، در آموزش نیز اتفاق خواهد افتاد و علاوه بر اینکه بچه­ها را آموزش خواهند داد، مالیاتی پرداخت نمی­کنند و پولی را هم از کشور خارج می­کنند.

7. سازماندهی و شبکه­ سازی:

ما در اتحادیه آرزوی ارتباط با دانش­آموزان را داشتیم. الان فضای مجازی این امکان را به ما می­دهد. با این فضا چکار کنیم که اتحادیه محور نباشیم و انجمن محور باشیم؟

جمع ­بندی:

با تغییر جایگاه و کیفیت نظام تعلیم و تربیت مواجهیم. نقش حاکمیت در تعلیم و تربیت متفاوت خواهد شد، مخاطبمان با ویژگی­های جدید خواهد بود و نیازمند برنامه­ریزی­های متفاوت خواهد بود. یک سری مفاهیم مثل استقلال، حریم خصوصی و... متفاوت خواهد شد.

ضرورت سرعت تصمیم­گیری در این فضا بسیار مهم است. عقب افتادگی ما بسیار زیاد است. باید به سرعت تصمیم گرفت.